Ирей (Тожуда хем улузунуң чугаазы)

Аңнап кылаштап чорда бо чоруур, былаа эзим, дагларда. Ире чаңгызар-таа, иъйи-таа, үш-таа чоруур-ла. Өөр болур болза эң улуунче аъдыптар. Чъактыр боозу-биле үжен, дөртен мээдир чоокшулап алгаш аъдар. Кулаа багай чиме, чиме дыңнаксанмас, аъдар киъйи чыт ууңгуду барбас, черле кандыг-таа аң чытка кеъйээ. Чазын эдердьип турар үйеде бъерге, ынчан киъйигиди халдаксаар, бир өөр аълдыдан, чедиден бээри болур. Баъкка аъдывысса, киъйигиди белен келбес, боду чой ваар. Аъдывысса одааңга келгеш өөрү-виле чугаалашкаш сойуп бузуваар. Одааңга эъдин баъза ханьдырар, оон арты валгаш аалга аккээр. Улустуң көъвей кезии чиир, иъйи-чаңгыс-ла киъйилер чивес болур, чыды коънчуг чүве воор, чүърээ база чагдатпас. Үңгүрүнде бир-таа, иъйи-таа оолдарының саны каъш болдур, ынчаар чыъдар. Чайын эдертип чайлаан оолдары-биле кыъйын каъды кыъшта. ваар, ам чазын олары чарлып чой ваар, ынчаш улус чарынды деп ада. валган. Черни үңгүрлээрде боду казар, ону үңгүрү-таа дээр, ижээни-таа дээр, өргээзи-таа дээр. Дыт-таа доорзунда болур, анаа-таа чердиги кире верген болур. Он ай сугда баъшкылары чыъткыла. ваар. он бир айда чаңгыс-таа чок ылап удуй вээр. Бийээ хар карарып, алаңгылап кээрде-ле тура вээр. Чайын черле удувас ол. Үңгүрү овааланы берген чыъдар, унуун улус ты. валыр. Үңгүр өөнээр ыйаш кези. ваар, дөрт сыра волур, кандыг-таа ыйаш волза айырбас. Үш черден шашкаш баглап каар. Чъушкуп тургаш мында тур деп били. валгаш сыраны когзу сүрүп тургаш ам боолавыдар, каъш-таа боолаар. Ооллары дүвүнде чыъдар чиме, баъштай иъйезин боола. валгаш үндүр дыърты. валыр, көөрде оллары караа хылайа верген олурар, ол карааның адааңгыды боолаар. Ооллары иъйи волур, үш болур, иъйизи хөй болур. Оларны дуъдар аргажок, быдьар кылыккыр чиме киъйини ыъзырар. Биче тенек ай чеъткен азы ашкан чимелерни дуъду. валыр. Куъзук, сиген, хат, хымыскайак, куърт - чивес чимези чок ыйан. Сыын-мыйгак, элик-хүлбүс, тош-таа болза дуъдуп чивидер. аң оруктуг черге манап чыъды. ваар, чоокшулап кээрде туъду. ваар. Колу-выла чаъйа шаавыдар, оон хендирбезин чок болза мойнун кеъзе дайна. ваар.

(Кол Сыърбай Адылаевич.)

Ушта бижээн ному: З. Б. Чадамба. Тоджинский диалект тувинского языка. Кызыл, Тувкнигоиздат, 1974 г., — стр. 136.