Вӧр — миян озырлун

by Елькин Василий Иванович

Войвыв Крайлӧн озырлуныс — вӧр. Вӧра площадьыс Коми обласьтын 32 миллион га. Вӧр лэдзӧмыс Войвыв Крайын воысь-воӧ содӧ, вит вося план помасиг кежлӧ крайын вӧр лэдзӧмсӧ шуӧма вайӧдны 60–65 миллион кубометрӧдз.

Миян вӧрын быдмӧны уна сикас пуяс: пожӧм, коз, ниа, ньыв, сус, кыдз, пипу, ловпу, льӧм пу, пелысь пу да бадь. Медуна лэдзӧны пожӧм, сэсся коз да ниа.

Вӧрын олӧны зверъяс да пӧткаяс. Звер-пӧткасӧ кыйсьысьяс кыйӧны.

Арын заводитчӧ вӧр лэдзӧм.

Медым ӧдйӧнджык тыртны заданньӧсӧ, вӧр лэдзысьяс артельясӧн да бригадаясӧн уджалӧны, ударнӧя да ордйысьӧмӧн. Бригадаясын уджыс сямӧн юклӧма: пӧрӧдчысь пӧрӧдӧ, пилитчысь пилитӧ, сувйысьыс сувйӧ, кыскасьысь кыскӧ. Тадзинад уджыс ӧдйӧнджык мунӧ. Ӧти пӧрӧдчысьыс луннас вермӧ пӧрӧдны дас дай унджык кубометрӧдз, а кырссьытӧгыс нӧшта на унджык (Крайын таво шуисны пиловочник вӧрсӧ кырссьӧмысь дугӧдны). Кыскасьысьяс сідз жӧ уна вермӧны кыскыны — дас да унджык кубометр.

Кыскасьысьяс кыскӧны вӧрысь керъяссӧ да йи туй пӧлӧн бунтитӧны. Сэсь сэсся керъяссӧ кыскӧны улі катищеӧ, юяс да тыяс дорӧ. Сэні мыйкӧ мында керсӧ пуръялӧны, вӧчӧны лотовкаяс..

Во-мӧд сайын йи туйыд миянын зэв этша вӧлі, ӧні быдлаӧ нин ёна паськалӧма.

Йи туй кузя вӧлыд вермӧ кыскыны 10–15 кер да унджык, а прӧстӧй туй вывтіыд 2–4 кер.

Кыскасьысьяс уналаын ударнӧя да ордйысьӧмӧн жӧ уджалӧны — ӧд оз позь лэдзӧм вӧрсӧ кольны вӧрӧ. Вӧр лэдзӧмлы ёна торкӧны кулакъяс да на ног сьылысь йӧз, весиг йӧзсӧ вӧрысь петкӧдӧны да с. в. Кулакъяскӧд колӧ чорыда вермасьны, колӧ налы торъя заданньӧяс сетны да видзӧдны, мед выполнитӧны.

Мортъяс да вӧвъясысь ӧтдор вӧрын тшӧтш тракторъяс уджалӧны.

Тракторыд йи туйӧд жӧ кыскасьӧ. Ачыссӧ мунӧ трассаӧд — додь сюв туйяс костъясас сылы ветлыны лӧсьӧдӧм туйӧд. Трактор ӧтчыдӧн вермӧ кыскыны 80–100 кер.

Тракторъясӧс видзӧны гаражъясын.

Удж бӧрын вӧр лэдзысьяс локтӧны баракӧ. Важӧнтӧ найӧ овлісны омӧлик пывсянъясын, кӧтасьӧм паськӧмнаныс и сёйисны-юисны, косьтысьнысӧ некӧн вӧлі да. Ӧні баракъясыд гырысьӧсь, югыдӧсь, шоныдӧсь; вӧчӧма косьтысян вежӧсъяс. Сэсся уналаын нин вӧр лэдзысьяс ӧтувйӧн сёйӧны-юӧны. Эмӧсь налӧн гӧрд пельӧсъяс; удж вывсьыс воӧм бӧрын ветлывлӧны собранньӧяс вылӧ, политграмота велӧдан кружокъяс вылӧ, спектакъяс, кино видзӧдны, радио кывзыны да мукӧдтор. Велӧдчӧмыд вӧр лэдзысьяслы сетӧ гӧгӧрвоны ӧнія олӧмсӧ, сы вӧсна найӧ нӧшта на чорыда тышкасьӧны вӧр лэдзан заданньӧ тыртӧм вӧсна.

Йиа туй вӧчӧм мысти тшӧтш и улі катищеын олӧмыс ловзьӧ.

Катищеяссӧ векджык вӧчӧны неыджыд юяс вылӧ, кодъяс ёна тузьылӧны. Сэні, вӧрын моз жӧ, свальщикъяс баракъясын олӧны. Свальщикъяс сортируйтӧны да бунтитӧны став кыскалӧм вӧрсӧ. Тулысланьыс заводитсьӧны пуръясьны. Керъяссӧ пуръявлӧм могысь песӧны коз пу ньӧръяс да сійӧн и клячавлӧны. Ветымын кер клячалӧм бӧрын пурйыс шусьӧ плиткаӧн. Пуръясьысьяс котыртчалӧны ударнӧй бригадаясӧ да мӧда-мӧдыскӧд ордйысьӧны, медым вӧрсӧ не косьтыны места вылас.

Ляпкыдик тыяс да посньыдик юяс дорса катищеясӧ лотовка-маткаястӧ вӧчныд оз позь. Найӧс ӧд вӧчӧны куим либӧ вит кер судта, а ляпкыдінъяссьыд сы судтатӧ сьӧкыд овлӧ петкӧдныд. Сы вӧсна сэтшӧминъясысь керъяссӧ кылӧдӧны гырысьджык юясӧдз молльӧн. Сэні и пуръялӧны сэсся.

Молльӧн кылӧдчигӧн катищеысь керъяссӧ лэдзалӧны ӧтиӧн-ӧтиӧн; медым кывтысь керъяс эз заторитчыны, юяс пӧлӧн сувтӧдӧм йӧз йӧткалӧны сибдысь керъяссӧ.

Ю устьӧясӧ вӧчалӧны ён запаньяс, кытчӧ чукӧрмӧ молльыс да кӧні заводитчӧны пуръясьны.

Лотовка-маткатӧ колӧ вӧчны бур мастеръяслы, — тайӧ уджыс ӧд керка стрӧитӧм кодь жӧ. А эштӧм бӧртиыс дасьтӧны сэтчӧ снасьтъяс, якӧръяс, лотъяс да мукӧд колана кӧлуй да мӧдӧдчӧны кывтны.

Ӧти лотовкаын 3000 кер мында. Кылӧдчысьяс колӧны морт 15–25, а пурйӧн кылӧдчигӧн быд плитка вылӧ пӧшти колӧ торъя морт.

Лотовкаӧн кылӧдчӧмыд нӧшта сійӧн бур, мый лотовкаясыд пыр ва шӧрӧд кывтӧны да шоча сибдывлӧны.

Коми обласьтын медгырысь юясыс татшӧмъяс: Печӧра, Эжва, Сыктыв да Луз. Эжва усьӧ Войвыв Двинаӧ, а сійӧ — Войвыв саридзӧ. Печӧра ю Войвыв саридзӧ жӧ усьӧ. Сы вӧсна тайӧ юясӧдыс вӧрсӧ нуӧны Кардорса заводъясӧ да заграничаӧ петкӧдӧны.

Быд во Кардорса портын иностраннӧй паракодъяс вылӧ грузитӧны вӧр. Найӧ и вуджӧдӧны миянлысь вӧрсӧ саридз вомӧн. Заграничаысь вайӧны машина вӧчан машинаяс, пабрик-заводъяслы оборудованньӧ.

СССР-ын чорыда ӧні стрӧитчӧны, шуам, пабрик-заводъяс, мукӧд гырысь зданньӧяс, кӧрт туй да с. в.

Сідзкӧ сэтчӧ колӧ уна пилитӧм вӧр: тьӧсъяс да шпалъяс. Сы вӧсна миян ӧні вӧчӧны уна вӧрпилитан заводъяс да шпалорезкаяс.

Вӧрпилитан заводсӧ да шпалорезкасӧ пыр вӧчӧны юяс дорӧ, медым керъяссӧ кокниа позис пыртны заводас.

Медым сійӧ заводъясыслы тӧвнас тшӧтш тырмис керйыс, кылӧдӧм керъяссӧ подъёмнӧй кранӧн лэпталӧны васьыс да завод дорас бунтитӧны.

Гожӧмын вӧрпилитан заводас керсӧ веськыда васьыс и катӧдӧны. Кӧрталасны керсӧ чептӧн, а чепсӧ кыскыны лӧсьӧдӧма аслыспӧлӧс машина. Кор керйыс завод пытшкас воас, сійӧс пуктӧны тележка вылӧ да йӧткӧны пилитан станокӧ. Пилитан рамалӧн дас пила, он и тӧдлы, шаркнитасны кертӧ. Петӧны еджыдик, мичаник тьӧсъяс. Гӧрбушъясысь гӧгрӧс пилаӧн пилитӧны рейкаяс.

Тьӧсъяссӧ да рейкаяссӧ тэчӧны штабельясӧ, а сэтысь сэсся грузитӧны баржаяс вылӧ да нуӧны стрӧитчанінъясӧ.

СССР-са уджалысь йӧз стрӧитӧны социализм, — кыптӧны гигант пабрик-заводъяс, школаяс, больничаяс, ӧтувъя оланінъяс, дзонь каръяс, выль кӧрт туйяс. Кӧртыд, изшомыд, нерпыд, вӧрыд — ӧні зэв колантор. Рабочӧй тышкасьӧ быд тонна изшом да кӧрт вӧсна, вӧр лэдзысь тышкасьӧ быд кубометр вӧр вӧсна. Вӧр лэдзан да кылӧдан удж бура нуӧдӧмӧн коми уджалысь йӧз тшӧтш стрӧитӧны социализм олӧмсӧ.

Пионеръяс!

Школьникъяс!

Чорыда тышкасьӧй кулаксянь петан сёрниякӧд. Бать-мамнытӧ, чой-вокнытӧ, сиктсанытӧ велӧдӧй бригадаясӧн да ордйысьӧмӧн уджавны вӧр лэдзигӧн да кылӧдчигӧн.

Асьныд котыртчӧй бригадаясӧ да кайӧ вӧрлэдзанінӧ йиа туй киськавны, весавны, кыскасьны. Катӧдӧй вӧр лэдзысьяслы нига-газетъяс. Велӧдӧй ӧтув сёйны-юны, овны. Бырӧдӧй пемыдлун.

Велӧдӧй вӧр лэдзан да кылӧдчан техника. Босьтӧй шефство улӧ катище, стоянка, ударнӧй вӧр кылӧдан участок. Том вынйӧрнаныд отсасьӧй гырысьяслы стрӧитны выль шуда олӧм — социализм.