Выставка вылын

by Чеусова Анна Николаевна

Кутшӧма примитӧны Мӧскуаын выставка вылӧ воысьясӧс

Ме неважӧн вои Мӧскуаысь выставка вылысь. Ветлі мӧд партияын. Коллисны миянӧс Сыктывдінкарсянь зэв бура, музыкаӧн. Мунім 9 лун. Мӧскуаын ещӧ бура примитісны, дона гӧсьтъясӧс моз. Мыйӧн поездным сувтіс Мӧскуа вокзал бердӧ, пырысь-пыр локтіс вагон дінаным «Уполномоченный по приему экскурсантов на с.-хозяйственную выставку». Сійӧ юаліс: кытысь, кутшӧм йӧз ми. Ачыс, вӧлӧм, локтӧма миянлы паныд да виччысьӧ. Ми вӧлімӧ 54 морт. Сійӧ уполномоченнӧйыс босьтіс миян пытшкысь 20-ӧс. Мукӧдсӧ ещӧ на вӧлі кык пельӧ юкӧмаӧсь.

Миянӧс вокзалсянь патераӧдз нуисны автомобильӧн.

Воим Мӧскуаӧ. Сӧветса Керкаӧ (дом Московского Совета) миян веськавсьӧма. Кильчӧ вевт дорас гӧрд кумач нюжӧдӧма да гырыся еджыдӧн гижӧма: «Добро пожаловать, дорогие гости!» Кытчӧ он пыр, клубас-ӧ, столӧвӧяс-ӧ, быдлаын пас: «Добро пожаловать!» Миянлы, 20 мортлы, сетісны квайт вежӧс (комната). Быдӧнлы торъя крӧвать, вольпась, прӧстыня, юрлӧс, эшкын, кузьчышъян. Нуӧдісны сэсся миянӧс тшай юны. Юкталісны пыр миянӧс прамӧй тшайӧн, сакарӧн. Асъя тшай кежлӧ быд мортлы сетӧны ыджыд булкиӧн да 5 калбас чӧлӧсӧн. Рытъя тшай кежлӧ — ичӧтджык булки, калбас оз сетсьы. Уполномоченнӧйным миянӧс колис шойччыны, ачыс муніс судзӧдны билетъяс: выставка вылӧ дон мынтытӧг (бесплатно) пырны, кар кузя трамвайясӧн ветлӧдлыны да патераӧ пырны-петны (пропуск). Воис да автомобильӧн бара нуис миянӧс, верст сизим сайӧ кымын, сёйны (ӧбедайтны). Быд лун ми ӧти столӧвӧйын ӧбедайтлім. Вердӧны зэв бура: быд лун выль куим пӧлӧс сёянтор. Воан луннаным ӧбедайтанінсяньыс веськыда нуисны миянӧс первокласснӧй пывсянӧ. Сэні уполномоченнӧйным ньӧбис майтӧг, юкліс ставнымлы, пывсим-мыссим.

Рытнас столӧвӧйын ужнайтім, кык пӧлӧс сёян (быд рыт сідз), тшайӧн юкталісны, сэсся сеталісны билетъяс спектак вылӧ да кинематографӧ.

Олігчӧж уполномоченнӧйыд аслас помощникъяскӧд видзисны да дӧзьӧритісны миянӧс посни челядьӧс моз. Мӧскуасьыс вӧрзьӧдчытӧдз син вывсьыныс эз воштывны: пыр миян гӧгӧр кытшлалісны, тӧждысисны, кытчӧдз машина (поезд) эз вӧрзьӧдчы бӧр миянӧс нуны гортлань. Ыджыд и труд босьтӧмаӧсь найӧ ас выланыс: лун и вой пессьӧны-ноксьӧны воӧм йӧз вӧсна. Ӧти пӧлӧс гӧсьтъясӧс колльӧдасны, мукӧдъяслы нин бара паныд локтӧны, билетъяс босьталӧны, выставка вылӧ новлӧдлӧны, нуӧны — кодлы кытчӧ колӧ, индалӧны — кытысь-мый босьтны позьӧ да донтӧгджык. Кор и шойччылӧны? Ветлӧдлӧны, оз ропкыны ни, оз норасьны мудзӧм вылӧ ни. Асьнысӧ вунӧдӧмаӧсь, медтыкӧ ми вок коддьӧм гӧсьтъясыслы бур да лӧсьыд вӧлі! Вердысь-удысь бабушкаыс столӧвӧяс сэтшӧм жӧ: мелі (ласков), пыр мусаӧн да донаӧн ыдждӧдлӧ ставнымӧс. Ужнайтныыд сизим час пыдди мукӧддырйи дас ӧти часын воасны, да немтор — вердас. Оз скӧрмы ни оз дузъяв. Ыджыд пасибӧ сэтшӧм труженикъяслы бура примитӧмыс вылӧ да бура видзӧмыс вылӧ ми вок коддьӧмӧс, вӧрысь петӧм йӧзӧс!

Выставкаыд — школа

Выставка зэв ыджыд, лӧсьыд, мича. Сы улын 70 десятина му. Тӧлысь 9 сайын на сійӧ местаас вӧлӧм Мӧскуасьыс став няйтсӧ да ёгсӧ лэдзӧны. Ӧні пӧрӧма ыджыд, гажа, мича карӧ. Пыран выставка вылас — веськыда ыджыд часі дзоридзьясысь (живые цветы). Часіыс ветлӧ, индӧ тшӧтш, кутшӧм тӧлысь, кутшӧм лун, кымынӧд числӧ. Часі мышладорас, дзоридзьясысь жӧ, зэв ыджыд портрет В. И. Ленинлӧн. Дзик быттьӧ сійӧ ловъя портрет вылас!

Пыран да он и тӧд, кытчӧ мунны: синтӧ паськӧдан, дзорган ӧтарӧ-мӧдарӧ, шензян мичаыс вылӧ, ыдждаыс вылӧ. Шӧрас йӧр кодьын уна пӧлӧс дзоридз дзоридзалӧны. Водзынджык тыдалӧны кӧдзӧм муяс, пуктасъяс быдмӧны. Гӧгӧрыс стрӧйба (павильонъясӧн шусьӧны).

Чуйман, мися, он тӧд, кодарӧ шыбитчыны! Ортсыас эм унатор видлавны, павильонъясас — сыысь уна! Спектакасьӧны, музыка ворсӧ — на вылӧ он нин видзӧдлы. Аддзывтӧмторсӧ колӧ видлыны да кывлытӧмторсӧ кывзыны. Пӧра этша, сӧмын 4 лун (миянлы мойвиис да, 7 лун олім). Йӧз уна пӧлӧс. Артельӧн-артельӧн люзьялӧны павильонысь павильонӧ. Найӧс новлӧдлӧны висьтавлысьяс. Войдӧрсӧ найӧ тӧдмасясны: кытысь, кутшӧм местаысь да кутшӧм йӧз — велӧдчӧм али велӧдчытӧм. Сэсся сы серти и висьтавласны. Оз бара дӧзмыны, сьӧлӧмад и кӧсйӧны сюйны ставсӧ, мед эськӧ висьтавлӧмыс весь оз вош, мед выставкаыд унджык бур ваяс. Ыджыд бур позьӧ перйыны тайӧ выставка вылысь.

Водзынджык висьталі: эм кӧдзаяс, пуктасъяс. Кӧдзаяс эмӧсь куйӧда му вылын, куйӧдтӧм му вылын; бӧрйӧм ёгтӧм кӧйдысысь, кутшӧмсюрӧ ёга кӧйдысысь; гагъясӧн жугӧдӧм, гагъястӧм кӧдза пуктас. Син водзад ставыс. Сэні гӧгӧрвоан: бур да уна нянь да пуктас воӧмыд вӧлӧм ставыс ас саяд! Няньтӧмнымла оз вӧлӧм ков мунымӧс мыжавны, муыс абу омӧль, омӧльӧсь асьным, му уджалысьясыс. Этша муысь — уна нянь босьтны. Выставкаыд со кыдзи велӧдӧ: колӧ вежны му уджаланногтӧ (трёхполье) — коськӧм, сю, ид. Вежлав кӧдзаястӧ. Кӧдз му вылад бобӧнянь (гӧрдъюр) да мукӧд сикас бур турун, кӧдз бӧрйӧм бур кӧйдысӧн, бырӧд межаяс, ёг турун му вывсьыд, вермась гагъяскӧд, шыръяскӧд, вурдысьяскӧд!

Трёхпольенад уджалігӧн муыд ёна вынтӧммӧ, омӧльтчӧ, тшыкӧ. Сэки ми сӧмын ӧти пӧлӧс кӧдзаяс-пуктасъяс вӧдитам, колӧ найӧс вежлавны.

Сэсся гагъясысь, ёг турунъясысь мездысьӧм кузя тшӧктӧны межаяс бырӧдны, гӧрны идзас подувтӧ тӧв кежлӧ. Межа турун вылад бобувъяс колькъялӧны, колькъяссьыс зэв горш гагъяс петӧны, вуджӧны няньяс вылӧ да джынсӧ и жугӧдӧны. Межа выв туруныдлӧн кӧйдысъясыс разалӧны му пасьтаыд, ёгӧсьтӧны мутӧ. Ёга му вылын няньыд артмӧ омӧля.

Кӧдзны колӧ ёгтӧм, бӧрйӧм кӧйдысӧн. Ёг кӧ оз ло — и гагъяс оз лоны, нянь бурджыка быдмас. Колӧ зільны ӧти шеп пыдди 4 шеп мусьыд босьтны. Унджык нянь крестьянинлы воас, кокньыдджык лоӧ овны аслыс.

Ӧні крестьянскӧй нянь да пуктас вывті донтӧмӧсь. Кӧть кодсюрӧ лишнӧйсӧ и вузыштасны, деньгаыс зэв этша воас. Немтор пӧшти он вермы ньӧбны сы вылӧ. Выставка вылад велӧдӧны, колӧ пӧ лишнӧй няньтӧ «ловъя пабрик» пыр нуӧдны — скӧт пыр: скӧтӧс да чипанъясӧс вердны сійӧн. Порсьтӧ да, мӧстӧ да, чипанъястӧ кӧ вердан няньнад, уна яй лоӧ, йӧв, вый, гос, кольк, гӧн, тшӧть да мукӧдтор. Найӧ няньсьыд донаӧсьджык, сэки и нянь доныд пондас кайны. Крестьяналӧн и сьӧмыд унджык лоӧ, вермыны пондасны ньӧбавны пабрик-заводын вӧчӧм кӧлуй. Ньӧбасьӧм ыдждас, паськалас — паськалас, быдмас пабрик-заводын удж. Ёнджыка пондасны уджавны, унджык тӧвар петас — донтӧмджык лоӧ. Сэк вӧлисти крестьяниныд вермас овмӧдчыны бура, асьсӧ ӧбӧдиттӧг вежласьны тӧварӧн. Сэсся войдӧр крестьянаыд пыр торйӧн-торйӧн ньӧбасьлісны, лишнӧй сьӧм быдсикас тӧварысь шыблавлісны. Колӧ ньӧбасьны ӧтувтчӧмӧн, кооперация пыр. Ёна сідзтӧ бур, донтӧм сувтӧ тӧварыд.