Буга дагыыры
| ← Дүк кагарда болгаш дүк салырда йөрээлдер | Тыва улустуң алгыш-йөрээлдери (Күш-ажыл-биле холбашкан алгыш-йөрээлдер) |
Мал чазап акталаарда чалбарыг → |
| Чаяан чылы: 1990. |
Частың башкы айында буга бажынга аалдың чуртакчылары чыглып келгеш дагыыр. Далгандан кылган буга, шарының дүрзүзүн буганың бажынга черге хөөп каар. Бир эвес лама келген болза, бүдээл бүдээп, янзы-бүрү уткаларлыг судурларны номчуп, оран-таңдыга өргүл кылып, үнүш-дүжүт элбек, мал-маган эки чыл ажарын йөрээр. Хам кижи хогдурган турган болза, хамнап арыглап, оран-таңдызынга чалбарып, саңны салып, оран-таңдызынга чалбарып, ээзинге өргүл кылыр. Саңны чээрген-биле чалбыышталдыр одапкаш, ынаар үс, чагны сүүледир кудуптар. Артышты болгаш өске-даа аъш-чемниң дээжизин отка салыр. Кырган улус сүттү, артыш холаан хымырааны (аржааны) чажып чалбарыыр.
Буга дагаан соонда, хүреш, аът чарыжы эгелээр. Ыраажылар чер-чуртун мактап ырлажып-хөглээр турган.
Буга дагыыры
Долу чаашкын болбазын,
Аъш-чем элбек болзун.
Үрезин үспес болзун,
Үгерин[1] соп чиир болзун.
Тараа-быдаа элбек,
Тавак сыңмас болзун!
Эки чемим дээжизи-дир —
Эринниг чүвеге амзатпадым.
Амданныг чемим дээжизи-дир —
Аастыг чүвеге амзатпадым.
Эртен хайындырган шайымның
Үстү дүр башкы таңдым,
Ак-баштыг Бай-Тайгам. (Үш катап чажар).
Кылчаш, кылчаш де, өршээ, хайыракан!
Эът чиир эндээ чок болзун,
Оът чиир озал чок болзун,
Өршээ, хайыраккан! (Үш катап чажар).
Тос таңдым,
Долаан бурганым[2]
Таңды сында аккан
Борбак Кара-Суум,
Ак-кара даштыг Бай-Тайгам,
Өршээ, хайыраккан!
Азыра, хайыраккан!
Дээрниң, хүннүң үнген чери,
Хайыракан.
Улуг таңдым Хайыраккан.
Ак-Алаш Хайыраккан,
Кызыл Шекпер Хайыраккан.
Бай-Тулан-Карам!
Хайыракан.
Долу, чаашкын болбазын,
Аъш-чем элбек турзун.
Үрезин үспес болзун,
Үгерин соп чиир болзун.
Тараа-быдаа элбек,
Тавак сыңмас болзун.
Буга дөзү бузулбайн,
Агынгыр болзун
Чыл болган тудум,
Чыглып йөрээп турар болзун.
Чыылган чон үргүлчү
Чылыг суунлан ыравайн турзун,
Өршээ, өршээ, хайыраккан!