[ 14 ]
E la dalagang malagu at masanting a piblas ding minaus king pansing da ring sabla, angga na i’Fray Sybila, aliwa ya ing kagalanggalang a Capitan General at ding kayantabe na ban ing tenyente mipakde ya king pamanagimpa’nang makagising at sumulung mapilan a katakbangan, at i’Fray Damaso linto yang misdan at makamulala. Ing dinatang ya kabud ing masyas a tilad a maka-frak king larawan kayantabe na ning metung a bayntaung maka paldas a tatayra'na.
"Mayap a bengi, makamal, mayap a bengi Padre!” Deti ila ring minuna nang amanung Capitan Tiago. Intima no gamat ding pari dapot deti kelingwan deng binendisyunan. Ing dominico leko no ring salami'na ba’ neng lon ing bayntaung bayung datang, at i’Fray Damaso maputla ya at makapamulagat.
"Marangal keng ipakilala kekayu i'Crisostomo Ibarra, ing anak ning meangubye kung kakaluguran,” nganang tinuglung Capitan Tiago. “Ibat ya Europa at tinipa ku ba'keng salubungan.”
King lagyung iti meramdam ing mengapamulala rang bulungan ding dalo at ing tenyente melaus neng kelingwan pigayan ing makibale. Linapit ya king bayntau, linawe ne babo't lalam. I’Ibarra naman makipugayan ya karing sablang lupung. Ala yang makayaliwa nune mu ing susulud nang matuling libutad nitang sala. Ing kasantinga’na katas, ing panaske na at pangimut sasalbag na wari ing masamyu nang pabanglu ning malinis a kayanakan at iti yan pakilala king ing kaladwa na't katawan tularan la pangagambul. Mayayakit king lupa nang palage at masaya ing ditak nang bakas ning dayang kastila a mayayaninag king kule [ 15 ]nang komanggi, malare ya pisni, mekad king uli na ning pamaglambat na karing bansang marimla.
"Aba," nganang matulang mipamulala, "ing pari keta kekami, i’Padre Damaso, ing matalik nang kakaluguran igpa ku!"
Linawe re ding sabla ing franciscano. Iti e ya kinimut.
"Ipanupaya yu ku. Migkamali ku..." nganang tinuglung mipamulalang Ibarra.
"E ka migkamali!” nganang mekibat bandang tawli ning pari king minaliwa nang siwala. "Dapot kapilan man e ke meging matalik a kakaluguran i’tata mu!"
I'Ibarra inurung ne ing takde nang maki gamatan at lalwa’neng mipamulala. Ginulut ya at minarap ne man king masyas a talakad a tenyenteng magumasid kaya.
"Ginu, ikayu ing anak nang Don Rafael Ibarra?”
Ing bayntau dinuku ya.
I'Fray Damaso minatyat ya king luklukan at pasuglapa'ne ing tenyente.
"Mayap a panyatang king kekong tibwan at mananu na sanang king sepupuna’na tumula kong migit king pengari yu," nganang migsalitang gagalgal a siwala ning tenyente. "Akilala ke at akayabyayan, at malyari kung sabyan ing metung ya karing lalung mayap at lalung marangal nang anak ning Filipinas!”
"Ginu," nganang manamdaman mekibat Ibarra, "ing kapuryan a peparikil yu king pengari ku tatabi na ing kapikakunwan ku king meging kapalaran na a akung anak na angga ngeni e ku pa balu.”
Ding mata na ning tenyente miglwa la, ginulut ya at meko yang mabilis. Melakwan yang magdilidili ing bayntau libutad ning sala. Ing makibale ala nya naman. Ala yang akit a malyaring pakilala karetang dalagang masayang magumasid kaya. Kaybat nang mikunut mapilan a ponandit, palage ya lub linapit karela.
"Ipayntulut yu sanang e na ku gumamit king
pyugalyan a pamipakilala. Pitu na kung banwang ala
keting bansa tamu, at ngening mibalik ku e ko mal[ 16 ]
yaring e pugayan ding kayang pekamalagung panagawla, ring babai. . ."
Anti ning metung man alang mika sikanan lub makibat, mepilit yang dinayu. Pintala’na la ring mapilan a lalaki at deti inyang ikit deng lalapit pesiarap la kaya.
"Makamal,” ngana, "karin Alemanya pyugalyan ing nung ing metung a taung e ra kakilala tumagun ya king metung a pamitipun at e ya manakit pakilala kaya, ya kabud sabya’na ing kayang lagyu at pakilala ya. Makibat no man ding pekisabya’na at makanyan mu naman ing daptan da. Gamitan ku ing ugaling iti e ban ilub ku keti ing ugaling dayuhan uling ing kekatamu malagu mu naman, nune pauli ning kaniti mepilit ku mu. Pigayan ku ne ing banwa at ding babai ning lahi, ngeni pugayan ku no man ding kabalen ku, ring ka kung kalahi. Ginu, ing lagyu ku Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin."
Ding lepita’na sinabi ra naman ing lagyu ra migit o kumulang e pikabalwan.
"Aku ing lagyu ku A—a!” nganang malanging sinabi ning metung a kayanakan at halus e man dinuku.
"Dangalan ku atang akilala ke ing poetang minye diwa kaku ba’keng lalung luguran ing tibwan ku. . .!
Sinabi ra kaku ing tinuknang na kong susulat dapot e ra naman sinabi nung bakit.”
“Nung bakit? Uling e ya pagdulapan ing diwa bayang iguyud king kababan at ban maglaram! Ating metung a talasulat a delum da uli na mu ning binili na king poesya na ing katutwa’nang Pero Grullo. Aku inaus da kung poeta dapot e ra ku inaus mamulang.”
"At malyari ta yang abalu nung nanu ya ing katutwan a yan?”
"Sinabi na king ing anak ning leun, leun ya naman. At uli na nyan migsu ra nya mu inugse king aliwang lugal." At kaybat nang sinabi iti ning poeta likwa'no ring mipupulung.
Halus pupulayi linapit ya ing metung a lalaking masaya, makagani king piblas ding kalahi, ding butunis na king baru brilyanti la. Linapit ya kang Ibarra, binye ne ing gamat na at ngana: [ 17 ] “Ginung Ibarra, buri ra kong akilala. I’Capitan Tiago mayap keng kaluguran, akilala kya naman ing pengari yu. Ing lagyu ku Capitan Tinong, makatuknang ku Tondo, at karin atin kung bale. Panayan kung parangalan yu ku king kekong pamandalo. Panayan da kong makisulu kekami bukas.”
Kipnwa’ne ning tula i’Ibarra kaniting ganakang tengala'na. I’Capitan Tinong titiman ya at pililigisa'no ring gamat na.
“Salamat,” nganang malugud mekibat Ibarra, "dapot munta ku pu San Diego bukas.”
“Sayang na! Nung makanyan kya’nang magbalik kayu!”
“Makasadya na ing apunan,” nganang pepabalu ning metung a utusan ning Cafe La Campana. Ding dalo migsadya no king ampang at ding babai ila ring masakit anyayan lalu na ring pilipina.