Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Dryssa

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 179 ]Dryssa, Drysa, mylnie Dryza, m. powiatowe gubernii witebskiej, przy ujsciu rzeki Dryssy do Dźwiny zach. Od gub. m. Witebska odległa o 176 w., od Petersburga o 592 w. Kiedy i przez kogo Dr. została założoną nie wiadomo. Z pertraktacyi jakie były prowadzone od 1565 do 1569 roku między carem Iwanem grożnym i królem Zygmuntem o przeprowadzenie granic między Polską i Rossyą widzimy, że w czasie tym Dr. należało do Rossyan; egzystowała zaś na długi czas jeszcze przedtem, a w XV wieku stanowiła osobną gminę należącą do Połocka. Starostwo czyli dzierżawa D. wnosiło kwarty zł. 214 i była we władaniu Rudominów. Od 1802 r. Dr. jest miastem pow., gub. witebskiej, do tego zaś czasu od 1772 r. była m. pow. b. gub. połockiej. W roku 1812 pod Drysą był ufortyfikowany obóz i główna kwatera naczelnego dowódcy pierwszej armii zach. gener. rossyjskiego ks. M. Barclaja de Tolly. Ż rozporządzenia rady wojennej obóz ten, jako niedogodny, został opuszczony; w następstwie był zrujnowany przez gen. Oudinot, przyczem ucierpiało niemało i miasto; w r. 1855, na wiosnę, nadzwyczaj obfity rozlew Dźwiny i Dryssy przyczynił mieszkańcom Dr. ogromne straty; siedm domów zaledwie tylko ocalało. Obecnie liczą w Dr. 3077 mk. płci obojga; w tym kat. 2219, kościołów katol. dwa: jeden parafialny pod wezwaniem Opatrzności Bożej, drugi zaś filialny, zbudowany przez mieszczan, w 1810 r., pod wezwaniem Swiętego Krzyża. Parafia D. ma kaplicę w Wiktoryanowie i Kazulinie. Drysko-siebieski dekanat archid. mohilewskiej obejmuje dwa powiaty w nazwie wyrażone, liczy wiernych 28286, parafij 8, kaplic 25. Parafie: Siebież, Oświej, Zamosze, Pustyń, Rosica, Przydrujsk, Dryssa, Zabiały. Cerkiew prawosławna jedna; bóżnic żydowskich sześć. Do miasta należy 250 dz. i 999 kw. sążni. Domów Dr. posiada, znaczniejszych murowanych 12 i drewnianych około 300; 1 szkołę parafialną z oddziałem dla uczących się dziewcząt; 1 piwny browar, 2 cegielnie i 3 garbarnie. Handlu w Dryssie niema prawie zadnego; w ogóle jest to jedno z najmniejszych m. pow. gub. wit. Jest tu st. dr. żel. dynebursko-witebskiej, między Swolną a Georginowem, o 174 w. od Witebska, 90 w od Dyneburga a o 4 i pół w. od st. poczt. w Dryssie.

Powiat Dryssieński należy do liczby tak zwanych inflanckich pow. gub. wit., które są daleke żyźniejsze i we wszystko wogóle lepiej uposażone od pozostałych siedmiu pow. noszących miano: białoruskich. Powiat ten ma 2647 w. kw. rozl., dzieli się na 3 ucząstki policyjne (stany), 16 gmin włościańskich; miejscowości zaludnionych w pow. Dr. 1385, w nich ogółem 6317 domów. Ludność ogólna wynosi 73147; główną ilość stanowią Białorusy. Łotyszów w całym pow. tylko 171; żydow 5552. Białorusy, zaludniający pow. dryski są przeważnie wyznania prawosławnego (katolików w całym pow. 13,500; według rubryceli 27924), mówią oni narzeczem białorzuskiem, stanowiącem niejako przejście od mowy wielkorossyjskiej do narzecza ukraińskiego i mowy polskiej. Przemysł fabryczny w pow. Dr. żaden prawie. Z rzek ważniejsze są Dźwina zach. i Dryssa; z jeziór: (wszystkich 85) Oświejskie, Lisno, Długie i Białe; dwa pierwsze leżą w północncj części pow. Komunikacyjne środki stanowią rzeki spławne: Dżwina, Dryssa a za główny ruch komunikacyi służy przeżynająca pow. kolej żelazna dynebursko-witebska. Blisko miasta D. w lesie było niegdyś mko Konarzewo, założone około 1648 przez Jana Konarzewskiego i przez Jana Kazimierza przywilejem miejskim obdarzone. W wojnie zniszczeniu uległo i już nie odbudowane. Marszałkami szlachty powiatu drysieńskiego bywali; Chrapowiccy, Hłaskowie, Korsaki, Łopacińscy, Szczyttowie i Szadurscy. F. G.

Dryssa lub Hłubo, jez. w płn. stronie pow. połockiego, niedaleko granicy newelskiego powiatu, ma 4 w. kw. rozl., 6.5 w. dług., 450 sąż. szer., brzegi lesiste. Wpływa doń Usz; wypływa rz. Dryssa z tego jeziora.

Dryssa, rz., prawy dopływ Dźwiny, wypływa z jez. Dryssa, według W. Pola z jez. Jasnego, i połączywszy się z rzeką Uszczą przepływa jez. Wolsę a po wyjściu z niego dopiero nazwę Dryssy przybiera. Przybiera rz. Uszczę i Swołnę, a ubiegłszy 128 w., wpada do Dźwiny pod miastem Dryssą. Szerokość od 8–12 sążni; głębokość na wiosnę do 8 łokci dochodzi, kierunek jej w którym przepływa 4 jeziora jest głównie płd. W. Pol pisze: D. dalej płynie na zach. wydatnym łukiem ku płd. Wszystkie jej dopływy z małemi wyjątkami są jeziorne, okolice po części lesiste. Z prawego brzegu przyjmuje: strugę z jeziorka przy wsi Połuszkowo, strugę z jez. Dwibło, kierunek płd. wsch.; płynie przez jez. Gusino, Jazna, poniżej którego przyjmuje strugę i ma ujście swe pomiędzy wsiami Klin i Stare; kilka strug pomniejszych, z których niektóre wypływają z jeziorek; Nieszarda wypływająca [ 180 ]z jeziora tegoż nazwiska, płynie koło Pilgówki w kierunku płd. zach., przyjmując dwie strugi z jezior, łamie się na południe i bieży do ujścia przy wsi Przybytki. Nieszcza, źródło ma przy wsi Łukowa, przepływa w kierunku mało zach. przez trzy jeziora, z których największe jest Żylica; przyjmuje strugę z prawego brzegu z jeziora Ajbeto, a przy ujściu tejże strugi zmienia kierunek na płd.; dalej przyjmuje strugę z jeziora leżącego przy mstku Osyna. Nieszcza przepływa koło miast: Juchnowicze, Klasice i wpada poniżej wsi Czerkowiszcza do Dryssy. Z lewej strony wpada do Nieszczy kilka strug i rzeczka wypływająca z jeziorka przy wsi Starzyna, płynie w kierunku zach. przez 5 jeziór. Czerepiło przy wsi Czerniszewo zwraca się na płn. i ma swe ujście poniżej miasta Juchnowicze. Z prawego brzegu wpada jeszcze do Dryssy rzeka Swołna, źródło ma w okolicy osady Drujewo, bierze dwie strugi, płynie w kierunku małego płd. przez Kotranową, Długą i wpada poniżej mka Womieńca do Dryssy. Rzeczka, źródło przy wsi Zaj, płynie na płd., ujście poniżej wsi Tobołkina. Z lewego brzegu wpadają do Dryssy: Rzeczka, źródło ma przy wsi Derlipiny, płynie na zach., ujście przy wsi Łajewa. Rzeczka z jeziora, płynie w kierunku zach. przez dwa jeziora, ujście poniżej wsi Woronowa. Pięć mniejszych rzeczek, niektóre z jeziorek. Po Dryssie spławiają drzewo opałowe i budulec. Do sioła Dernowicz a nieraz i dalej kursują po D. tak zwane łajby ze zbożem, siemieniem lnianem i olejem. Między Borkowiczami a Swołną rzucony jest przez D. żelazny most kolejowy.